Żary leżą na pograniczu Niziny Śląskiej i Niziny Wielkopolskiej pomiędzy dwoma dopływami Odry: Bobrem i Nysą Łużycką. Miasto jest największym ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym na południu województwa lubuskiego. Żary od lat współpracują z niemieckim miastem Weißwasser, niemieckim powiatem dolnośląsko - górnołużyckim (Niederschlesischer Oberlausitzkreis). Żary należą do Euroregionu Sprewa-Nysa-Bóbr.
Nazwa "Zara" pojawia się po raz pierwszy w 1007 roku w kronice Thietmara. Wówczas to ziemia żarska wraz z Łużycami została przyłączona do Polski.

Prawa miejskie Żary uzyskały w 1260 roku. Objęło ono swym zasięgiem trzy ośrodki: osadę targową przy "trakcie solnym" z Lipska do Wrocławia, gród wzniesiony pośród bagien i osadę franciszkańską, która powstała w 1274 r. W 1301 roku po raz pierwszy nazwa Terra Sarove - Ziemia Żarska wystąpiła w dokumencie wystawionym w Pradze przez kancelarię Wacława Czeskiego. Z 1329 roku pochodzi pierwsza wzmianka o burmistrzu i radzie miejskiej, w tym też roku powstał szpital miejski.
Zwierzchnictwo nad miastem obejmowali kolejno: Piastowie śląscy do 1364 roku, królowie czescy do 1635 roku, elektorowie sascy do 1815 roku, władcy Prus.

Właścicielami miasta byli przedstawiciele rodów: Dewinów, Bibersteinów, Packów i Promnitzów, których rezydencje stoją do dziś na wzgórzu zamkowym. Żarski dwór Promnitzów uznawany był za najświetniejszy sasko-polski dwór magnacki. Rozbudową i upiększeniem rezydencji w Żarach kierowali znani architekci - Spanninger i Simonetti. Dworski teatr często gościł włoskie i francuskie zespołky operowe i baletowe, w pałacu mieściła się galeria malarstwa.
Już w XIV wieku w mieście istniały cechy sukienników, płócienników, piwowarów, szewców, farbiarzy... W 1414 roku miasto uzyskuje prawo bicia własnej monety - tak zwanych groszy Biebersteinów. W XIX wieku Żary stały się prężnym ośrodkiem przemysłowym. Szczególną rolę odgrywały zakłady włókiennicze, w których pracowała połowa wszystkich zatrudnionych w przemyśle. W 1802 roku na żarskich ulicach zamontowano oświetlenie.

Miasto było znaczącym węzłem kolejowym (pierwszą linię uruchomiono w 1846 roku), posiadało rozwiniętą sieć telegraficzną. W 1867 roku powstała prężnie działająca Izba Handlowo-Przemysłowa. Po wojnie francusko-proskiej (1870-1871) w Żarach stacjonował stały garnizon. Pod koniec stulecia liczba mieszkańców przekroczyła 20.000. Żary były siedzibą powiatu (od 1816 roku) i wyższej szkoły zawodowej kształcącej specjalistów w zakresie włókiennictwa. W czasie II wojny światowej Niemcy przenieśli do Żar oddział zakładów lotniczych Focke-Wulf. W kwietniu 1944 roku, po nalocie alianckim, legło w gruzach 40 % historycznej zabudowy starego miasta. W lutym 1945 roku do Żar wkroczyły wojska Armii Czerwonej. Na mocy traktatu poczdamskiego miasto powróciło do Polski.

Warto zobaczyć: renesansowy zamek Dewinów-Biebersteinów z XIII wieku, barokowy pałac Promnitzów z parkiem z XVIII wieku; kościół św. Piotra z XIII wieku, Brama Błękitna z 1708 roku, gotycki kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i kamienna dzwonnica z XIII wieku; gotycko-renesansowa nadintendentura z początku XVI wieku, ratusz z przełomu XIV i XV wieku z renesansowym portalem, mury obronne z wieżą Bramy Dolnej z XIII wieku, pofranciszkański kościół z 1718 roku.